Çocuklarımıza Kitap Okuma Alışkanlığını Nasıl Kazandırabiliriz

 

Bildiğiniz gibi günümüzün en büyük problemlerinden ve de ailelerin en çok şikâyet ettikleri konulardan bir tanesi çocuklarımıza bir türlü kazandıramadığımız kitap okuma alışkanlığıdır.

 

Fakat bilmediğimiz bir şey var ki o da bizim bu alışkanlığı kazanmadan çocuklarımıza da kazandıramayacağımızdır.

 

Sizin hiç kitap okurken ağladığınız oldu mu? Ya da heyecandan kitabı elinizden bırakamadığınız için yapmanız gereken başka şeyleri unuttuğunuz? Pişmekte olan yemeğinizi yaktığınız, çayınızı soğuttuğuz, dolmuşta okursanız durağınızı kaçırdığınız.

 

Eğer cevabınız hayırsa çocuğumuzu kitap okumadığı için suçlamamız çok yanlış. Bu sadece kendimizi aklamaya çalıştığımızı gösterir.

 

“Çocuklar önce emekler sonra yürürler” dediğimizde herkes bunu doğal karşılar. “Çocuklar önce ses çıkarır, sonra konuşurlar” dediğimizde de herkes bunu doğal karşılar.

 

Aynı doğallık içinde “Çocuklar önce öykü, masal dinler;  sonra okurlar. ” Dersek kimsenin bunu yadırgamaması gerekir.

 

Çünkü çocukların ileride okumalarını istiyorsak bu alışkanlığı edinmenin yolunun onlara okumak ve onlarla okumak olduğunu bilmeliyiz.

 

Kendimiz TV izlerken çocuklarımıza kitap okumayı tavsiye etmek; bizim kola içerken çocuklarımıza süt içmenin faydalarından bahsetmek gibidir. Çocuklarımız üzerinde kitap okumayla ilgili söylediğimiz sözlerin ne kadar etkili olacağına siz karar verin.

 

Eğer siz kendinizde kitap okumanın önemini hissederseniz çocuklarınıza da hissettirebilirsiniz. Yoksa kuru kuruya söylediğiniz uygulamaya geçmemiş sözler çocuğunuzda hiçbir etki yapmayacaktır.

 

Onun için çocuklarımızı şikâyet etmeyi bırakalım ve hem kendimiz hem de ailemiz için harekete geçelim. Evimizde kitap okuma saatleri yapalım ve her ne olursa olsun bunu uygulayalım. Her şeyden taviz verelim fakat bundan vermeyelim.

 

Bunun için işe çocuklarımızla birlikte kitapçıları dolaşıp kitap seçmekle başlayabiliriz. Çocuklar her zaman kendi seçtikleri ve aldıkları kitapları okumaktan zevk alacaklardır. Bu da sizin işinizi kolaylaştıracaktır.

 

Eğer siz yeterli önemi ve kararlılığı gösterirseniz çocuklarınızın size uymaması ve bir kitap kurdu olmaması imkânsız. Yeter ki bunu çocuklarınız için değil kendiniz için gerçekten isteyin.

 

 

Çocuklar okumayı nasıl öğrenirler: Yaşlara göre gelişim süreci

Okumayı öğrenmek ve sevmek bebeğin doğumu ile başlayan bir süreçtir. Yaşamın ilk yıllarında kitaplarla kurulan bağ, ilkokulun son yıllarında "yaşamak için okumak" aşamasına ulaşır.

 

Okuma öğrenimi şu aşamalarla gerçekleşir:

 

0-2 Yaş: Kitaplarla bağ kurma

Bebekler gözlem yapmayı severler. Bebeğinize her kitap okumanızda bebeğiniz, sayfaları çevirmek ve yazıları soldan sağa doğru izlemek gibi okumayla ilgili temel kavramları idrak eder. Birlikte kitap okurken, resimlere işaret edin ve isimleri söyleyerek, resim hakkında konuşun. Bebeğinizi büyüdükçe sayfaları çevirme ve resimleri işaret etme konusunda sizi taklit edecektir.

 

Bebekler kucağa alınmayı ve kendileriyle konuşulmasını da severler. Ve kitap okumak, konuşma biçimlerini ve çeşitli seslerin nasıl çıkarılacağını öğrenmeleri açısından mükemmel bir fırsat sağlar. Çocuğunuza kitap okurken bunu bir sohbet gibi düşünün.

 

Kitap okumayı eğlenceli bir karşılıklı iletişime dönüştürün. Gördüğünüz resimleri tanımlayın, sorular sorun, duyguları ifade edin. Her kitabi keşfedilecek yeni bir dünya olarak değerlendirin.

 

3 - 5 Yaşlar: Okumaya hazırlık

 

Çocuğunuz okumaya başlamadan önce uzun bir süre boyunca, sayfada yer alan tüm bu siyah benekleri anlamlandırabilmesini sağlayacak temel becerileri kazanacaktır.

 

Yazılar ve kitaplarla aşina olacak ve kitapların işleyişini öğrenecektir. Bunun ardından harfleri tanımaya başlayacaktır: Ne kadar çok sayıda harfi tanırsa dikkatini de o ölçüde bu harflere ait seslere yoğunlaştırabilecektir.

 

Çocuğa bol bol kelimeleri işitme fırsatları sağlayın, böylece kelimeler içindeki farklı sesleri ayırabilecek ve bunları ustalıkla kullanacaktır. Yazı sistemi konuşurken çıkardığımız sesleri temsil ettiğinden bu önemlidir.

 

Ana sınıfı - 2. sınıf: Okumayı Öğrenme

Okumayı öğrenme genellikle iki pedallı bisiklet kullanmayı öğrenmekle kıyaslanır. Kendi başına bisikletle dolaşmaya başlamadan önce gidonu tutmayı, denge kurmayı, pedalları çevirmeyi ve hızlanmayı öğrenmesi gereklidir. Benzer şekilde çocuğun bir kitabı kendi başına okuyabilmesi için, önce harfleri seslendirmeyi (fonetik) öğrenecek, ardından sık kullanılan kelimeleri tanıyacak, daha sonra metinlerin ne anlama geldiğini kavrayacak ve sonunda öykünün anlamını yitirmeden hızla okumayı başaracaktır.

 

3 - 5. Sınıflar: Kitap okumaktan hoşlanmaya başlamak

Artık esas amaç çocukların her dalda (matematikten tarihe) yeni konuları öğrenmek amacıyla sahip olduğu becerileri kullanabilen, istekli, bağımsız okuyucular olmalarıdır. Daha basit bir ifade ile, çocuklar ikinci sınıf boyunca okumayı öğrenmeye odaklanırlar.

 

Bundan sonra ise "öğrenmek için" ve zevk aldıkları için okurlar. Çocuğunuz aktif olarak okumayı, sürekli düşünmeyi ve sorgulamayı da öğrenmelidir.

 

Okumakta ustalaşan çocuklar kelimeleri otomatik olarak tanır ve böylece dikkatlerini fikirler ve daha önceden sahip oldukları bilgiler arasında bağlantı kurmaya yönlendirebilirler.

 

Eğer rahatlıkla okuyamıyorsa ve okumak için çok çaba harcaması gerekiyorsa, çocuğunuz okumaktan kaçınacaktır.

 

6 - 8. Sınıflar: Yaşamak için okumak

 

Çocuğunuz artık edebi eserleri analiz edebilecek ve ders programının (sosyal bilgiler, fen, matematik, sağlık ve yabancı diller) tüm içeriğini öğrenebilecek düzeyde gelişmiş okuma becerilerine sahip olmuştur.

 

Artık okumak, bilgi edinmeyi, karmaşık materyalleri anlamlandırmayı ve edebiyat ve popüler yayınlardan zevk almayı sağlayan güçlü bir araç haline gelmiştir.

 

Bu nedenle beşinci sınıftan sonra dersler mevcut becerilerin inceltilmesi ve güçlendirilmesine yöneliktir: Örneğin ne zaman ve nasıl sadece gözden geçirmekle yetinebileceği ya da dikkatle okuyup, düşünmesi gerektiğini kestirebilmesi gibi. İyi okuyucular ise okurken sürekli kendi kendilerine sorular yöneltirler.

 

Babalar! Çocuğunuzu okumaya ve öğrenmeye siz hazırlayın!

Babalar çocuğun okuma ve öğrenmeye hazır olmasını sağlayabilir, okula sağlam ve güvenli bir başlangıç yapması için onu önceden hazırlayabilirler.

 

Bir baba olarak, çocuğunuzu okumaya ve öğrenmeye hazırlamak için yapabileceğiniz pek çok şey var. İzleyeceğiniz birkaç basit strateji ile çocuğunuzun iyi bir okuyucu ve yazar olmasına katkı sağlayabilirsiniz.

 

Çocuğunuza yüksek sesle kitap okuyarak, yazılı malzemeler temin ederek, okuma ve yazma konusunda olumlu yaklaşımlar göstererek çocuğunuzun okur-yazarlığı ve öğrenimi konusunda önemli farklar oluşturabilirsiniz.

 

Çocuğunuzu okuma ve öğrenmeye hazırlamak için neler yapabilirsiniz?

 

Bebek ve küçük çocuğunuzun konuşmayı öğrenmesi ve sözcüklerin anlamını anlaması için onunla bol bol konuşun. Zengin bir sözcük dağarcığına sahip olması okula da sağlam bir başlangıç yapmasını sağlar.

 

Bebeğiniz altı aylık olduktan sonra her gün ona kitap okuyun. Sözcükleri tekrar tekrar işitmek bu sözcüklere aşinalık kazanmasına yardımcı olur. Ayrıca kitap okumak ve kitaplarla oynamak bebeğinizle özel zaman geçirmeniz ve ona değer verdiğinizi göstermeniz için mükemmel bir yoldur.

 

Okuduğunuz kitapta iri yazılar varsa okurken kelimeleri tek tek gösterin. Bu, çocuğun yazının soldan sağa ilerlediğini ve söylediği sözcüğün gördüğü sözcük olduğunu anlamasına yardımcı olur.

 

Kafiyeli kelimeler ve tekrar eden satırlar içeren kitaplar okuyun. Masallar, öyküler, şiirler, şarkı sözleri ve bilgilendirici kitaplar gibi çeşitli türlerde kitaplar okuyun ve sevdiği kitapları tekrar tekrar, bıkmadan usanmadan okuyun.

 

Okurken resimleri incelemek ve resimler hakkında konuşmak için aralar verin. Kitaplardaki yeni kelimeler hakkında konuşun. Örneğin "bu büyük eve saray denir, sence sarayda kimler yaşar?" gibi...

 

Bebeğinizin dili ve dilin çeşitli kullanım biçimlerini öğrenmesine yardımcı olmak için sesleri, şarkıları, mimikleri, sözcükleri ve tekerlemeleri kullanın. Bebeklerin dili insanlardan duyması gerekir. Bu anlamda televizyon bebekler için sadece bir gürültüden ibarettir.

 

Evinizdeki ve örneğin bebeğinizi markete götürdüğünüz zaman dışarıdaki yazılı sözcükleri gösterin. Çocuğunuzla konuştuğunuz kadar onu dinlemek için de zaman ayırın.

 

Evden her çıkışınızda kitaplarınızı ve yazı malzemelerinizi yanınıza alın. Bunlar otomobilde, doktor muayenehanesinde ya da başka bekleme yerlerinde çocuğun eğlenceli zaman geçirmesini ve meşgul olmasını sağlar.

 

Evde çocuğunuzun okuması, yazması ve resim yapması için sessiz, özel bir yer ayarlayın. Kitapları ve yazı malzemelerini çocuğunuzun kolayca erişebileceği yerlerde bulundurun.

 

Çocuğunuzun okumanın önemli bir şey olduğunu görmesine yardımcı olun. Kendiniz de kitaplar, gazeteler, dergiler okuyarak örnek olun.

 

Kendiniz ve çocuğunuzun TV izleme süresini kısıtlayın. Daha da iyisi televizyonu kapatın ve çocuğunuzla oynayarak, konuşarak ve ona kitap okuyarak daha fazla zaman geçirin. Çocuğunuza verdiğiniz ilgi ve ayırdığınız zamanın onu okul başarısı için hazırlamanın çok ötesinde pek çok yararı olacaktır.

 

Neden babalar?

 

Elbette tüm bunları anneler de yapabilir ve yapmalıdırlar.

 

Ancak, babalar da sadece çocukların sorunlu zamanlarında müdahale eden "otorite figürleri" olmakla kalmamalılar.

 

Tam tersi, çocuğun doğru yönlendirilmesinde "baba otoritesinin" işe yaraması ve etkili olması için babaların doğumdan itibaren çocuğun yaşamına doğal bir şekilde dahil olmaları gerekir.

 

Çocukluk ve özellikle de ergenlik çağının sorunları baş gösterdiğinde, çocuğunuzu neredeyse hiç tanımadığınızı, onun yaşamının dışında kaldığınızı, sorunlarını sizinle paylaşmadığı gibi, çözümler konusunda da sizden fazla bir beklentisi olmadığını görmenin üzüntü ve pişmanlığını yaşamak istemiyor, onun yaşamının her bölümünde önemli bir yer edinmek istiyorsanız, hemen şimdi harekete geçin.

 

Çocuğunuz kaç yaşında olursa olsun, yeni bir başlangıç yapabilir, onun mutlu, güvenli ve sağlıklı bir birey olarak gelişmesine katkıda bulunmanın mutluluk ve tatminini yaşayabilirsiniz.

 

Ona kitap okumak bu başlangıcı yapmanın yollarından sadece birisi. Bebek ve küçük çocuğunuzun yaşamına dahil olmanızın ve onunla aranızda ömür boyu devam edecek sağlam bir bağ oluşturmanızın pek çok yolu var ve bunları keşfetmek sizin elinizde.

 

Unutmayın, zamanı geri çevirmek mümkün değil ve çocuklar her an gelişiyor, değişiyor, öğreniyor. Bu heyecan verici sürece katılma şansını ve kendi payınıza düşen gelişme, değişme ve öğrenme fırsatlarını kaçırmayın!

 

Ali KIVRAK

 

 

Psikolojik Danışman